Ευστάθιος Κεφάλας: «Περί Ήρας», από: eleysis69 (Θρησκεία Ελλήνων), τελευταία πρόσβαση: 10n Ισταμένου Γαμηλιώνος του 4ου έτους της 698ης Ολυμπιάδος / 9. Ιανουαρίου «2017».
Για να προσεγγίσουμε θεολογικά το παρόν θέμα θα χρειαστούμε την συνδρομή του πλατωνικού «Τίμαιου» εις τον οποίο ο Πλάτωνας κάνει λόγο για την δημιουργία τόσο της του παντός ψυχής, από το μείγμα της αιωνίως αμετάβλητη ουσίας και της διαιρετής, όσο και για τις μεριστές ψυχές εντός του ονομαζόμενου Κρατήρα.
Όσον αφορά τον κρατήρα, ας δούμε ποιος είναι και ποια θέση έχει σε σχέση με τον δημιουργό και ποιών πραγμάτων είναι αίτιος για τις ψυχές.
Σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο, ο κρατήρας είναι ένας, μια ζωογόνος αιτία που περιέχει και συγκεντρώνει το σύνολο της ζωής, μια αιτία που στηρίζει η ίδια τον εαυτό της με κάποιους δημιουργικούς λόγους οι οποίοι απλώνονται σε ολόκληρη τη ζωή και σε όλες τις ψυχικές τάξεις και οι οποίοι απένειμαν σε κάθε ψυχή, μέσα στον ιδιαίτερό της κλήρο, τα μέτρα της συνοχής που της ταιριάζουν, σε όσες δημιουργήθηκαν αρχικά τα πρώτα μέτρα μέσω της πρώτης ανάμειξης, και σε όσες προέκυψαν από την επόμενη ανάμειξη τα δεύτερα μέτρα. Γιατί όπως έχουν τη μεταξύ τους σειρά, έτσι λαμβάνουν και την πρόοδο από τον κρατήρα, υποδεχόμενες από εκεί τους όρους της ζωής.
Όμως, ο οποίος παρατηρεί τα όντα από ψηλά «σαν από παρατηρητήριο» [Βλ. Πλάτωνας «Πολιτεία» 445 a – c.] και ακολουθεί τις υποδείξεις των θεολόγων, θα τοποθετούσε την γόνιμη δύναμη μέσα στον ίδιο τον πατέρα και δημιουργό των πάντων, δύναμη με βάση την οποία ο δημιουργός μιμείται τον νοητό θεό και έχει πατρική και μητρική αιτιότητα σε σχέση με τους εγκόσμιους θεούς, καθώς ο ίδιος δημιουργεί την ουσία τους, ο ίδιος γεννά την ζωή τους, ο ίδιος δημιουργεί και το είδος τους. Επειδή, όμως, πρέπει να υπάρχει και ξεχωριστή η αιτία της ψυχικής ζωής, η οποία δημιουργεί μαζί του τον σύμπαντα Κόσμο και γεννά ολόκληρη την ψυχική ουσία, έλεγε ότι και αυτή έχει παραδοθεί σε εμάς μέσω τους κρατήρα. Και υποστηρίζει ότι οι θεολόγοι, οι οποίοι λένε μυστικά τα όσα λένε, επινοούν γάμους και τοκετούς θεών, μέσω των οποίων υπαινίσσονται της ομονοητικές επικοινωνίες των γεννήσεων μέσα στους θεούς, ενώ ο Πλάτωνας μιλά ανοιχτά για αναμείξεις και συνθέσεις, χρησιμοποιώντας τα γένη του Όντος αντί για τα σπέρματα, και την ανάμειξη αντί για τον γάμο. Γιατί οι ψυχές ως προς την ουσία που υπάρχει μέσα σε αυτές παράχθηκαν από τον δημιουργό, ενώ ως προς τη ζωή που υπάρχει μέσα τους παράχθηκαν από τον κρατήρα. Γιατί ο κρατήρας είναι η ζωογόνος αιτία της ουσιώδους ζωής της ψυχής. Επειδή, όμως, οι ψυχές είναι περισσότερο ζωές και είναι περισσότερο εξοικειωμένες με τη ζωογονική τάξη, για αυτό η ανάμειξη ξεκινά από τον δημιουργό και ολοκληρώνεται μέσα στον κρατήρα. Γιατί αυτός περιέχει ολόγυρα μέσα του τα γένη των ψυχών και γεννά σε συνεργασία με τον δημιουργό τις ψυχές. Υπάρχουν, λοιπόν, αυτά τα τέσσερα, αυτός που αναμιγνύει, ο κρατήρας, τα συστατικά που αναμιγνύονται και το μείγμα, και ο πρώτος έχει τη θέση του πατέρα, ο δεύτερος έχει τη θέση που γεννά και καθορίζει το είδος των ψυχών, τα τρίτα προέρχονται και από τους δύο αλλά περισσότερο από τον πατέρα, ενώ το τέταρτο διαμορφώνεται σύμφωνα με τη γεννητική αιτία, καθώς γίνεται ένα συγκεκριμένο πράγμα λόγω του κρατήρα.
Αν, όμως, πρέπει να αποκαλύψουμε το βαθύτερο νόημα του Κρατήρα, πρέπει να γνωρίζουμε ότι, ενώ η καθολική ζωογόνος θεότητα, αυτή είναι η Ρέα, περιέχει μέσα της όλες τις πηγές της ζωής, και όσες γεννούν ψυχές και όσες γεννούν την τάξη των δαιμόνων και όσες γεννούν τις σειρές των αγγέλων και όσες γεννούν τη φύση των έσχατων όντων, προέρχεται από αυτήν μια επιμέρους ζωογόνος θεότητα, αυτή είναι η Ήρα, πηγή ολόκληρης της προόδου και της γέννησης των ψυχών, η οποία συντάσσεται με τον δημιουργό και δίνει μαζί του υπόσταση σε ολόκληρο τον ψυχικό κόσμο, γεννώντας ολόκληρη την υπερκόσμια ψυχή και ολόκληρη την εγκόσμια, προοδεύοντας στα πάντα και ζωοποιώντας και τον Σύμπαντα Κόσμο. Αυτή τη θεότητα ο Ορφέας αποκαλεί «ισότιμη» με τον δημιουργό και τη συνδέει μαζί του και, αφού τη συνδέσει, την κάνει μια μητέρα όλων όσων πατέρας είναι ο Ζευς. Ο Πλάτωνας, από την άλλη, την έχει αποκαλέσει κρατήρα, ως πηγή της ψυχικής ζωής. Γιατί αυτός ο κρατήρας υποδέχεται τη γεννητική ενέργεια του πατέρα των ψυχών και σύμφωνα με αυτόν τον κρατήρα διαμορφώνεται το είδος των ψυχών, και για αυτό έχει ονομαστεί και κράμα. Έχει, λοιπόν, και ο Ζευς μέσα του μια «βασιλική ψυχή», όπως είπε ο Σωκράτης στον «Φίληβο, 30.b», έχει και αυτήν την ψυχή η οποία κατασκευάζει μαζί του την ψυχική τάξη.
Και οι βάρβαροι αποκαλούν αυτή την ζωογονική αιτία «πηγαία ψυχή», η οποία εμφανίστηκε μαζί με την πηγαία αρετή από τα «λαγόνια» της καθολικής ζωογονικής θεότητας, μέσα στην οποία περιέχονται οι πηγές κάθε ζωής, θεϊκής, αγγελικής, δαιμονικής, ψυχικής, φυσικής. Ο Θεολόγος, όμως, των Ελλήνων την έχει αποκαλέσει Ήρα και την έχει φέρει στο φώς μαζί με την Εστία από τη μεγαλειότατη Ρέα (η οποία έχει συμπεριλάβει όλες τις ζωογονικές δυνάμεις γεννώντας στο τέλος την ίδια τη Φύση), εφόσον συντάσσει την Ήρα με τον δημιουργό ως μητέρα με τον πατέρα, και την καθιστά κορυφαία αιτία ολόκληρης της τιτανικής διαίρεσης σε μέρη η οποία παρατηρείται μέσα στις ψυχές. Ο Πλάτωνας, τέλος, την έχει αποτελέσει κρατήρα, συμπεριλαμβάνοντας στον ονομασία αυτή και το κράμα και τα μέρη. Γιατί ο κρατήρας είναι αίτιος της διαίρεσης των μερών. Για αυτό ο Πλάτωνας δεν διαιρεί τα μέρη προτού σπαρθούν τα γένη μέσα στον κρατήρα.
Ξεκινώντας από αυτά εμείς ας πούμε γενικά ότι είναι φανερό πως ο κρατήρας είναι διαφορετικός από τον δημιουργό (γιατί παντού διαφέρουν αυτά τα τρία μεταξύ τους : αυτός που αναμειγνύει, ο κρατήρας και αυτά που αναμειγνύονται). Και, επειδή ο κρατήρας είναι διαφορετικός, είναι φανερό και τούτο, ότι δηλαδή είναι ψυχογόνος (γιατί ο Πλάτωνας δεν εμφανίζει τον κρατήρα ούτε να παράγει τον νου ούτε να κατασκευάζει το σώμα, αλλά να δίνει υπόσταση μόνο στις ψυχές, επειδή η ανάμειξη ταιριάζει με τις ψυχές, καθώς αυτές κατέχουν τη μεσαία θέση). Και, αν ο κρατήρας είναι ψυχογονικός, ασφαλώς είναι ειδικά αίτιος των ψυχών. και αν είναι συμπαραταγμένος με τον δημιουργό, προκειμένου να μη χρειάζεται η δημιουργός κάτι από τα επόμενα του ή να μην έχει κάτι καθολικότερο από αυτόν το οποίο να μην είναι αίτιο όλων όσων ο ίδιος είναι οπωσδήποτε αίτιος, και αν ο δημιουργός είναι νοητικός θεός, επειδή είναι ο αγαθότερος ανάμεσα στα αίτια, τότε ο κρατήρας είναι νοητικός. Και αν ο δημιουργός είναι πηγαίος, είναι και ο κρατήρας πηγαίος. Και γιατί πρέπει να επιμείνουμε; Γιατί και οι βάρβαροι έχουν αποκαλέσει «πηγαίους κρατήρες» τις επιμέρους πηγές. Είναι, λοιπόν, και αυτός ο κρατήρας πηγαίος κρατήρας. Γιατί είναι αιτία των ψυχών, στον βαθμό που αυτές είναι ψυχές, και δεν είναι αιτία κάθε ζωής. Γιατί δεν είναι αιτία της νοητικής ή της φυσικής ζωής. Και ο ίδιος ο Πλάτωνας στους «Νόμους, Ζ’ 808d» έχει χαρακτηρίσει την ψυχή «πηγή της φρόνησης» και στον «Φαίδρο, 245.c» «πηγή και αρχή της κίνησης». Άρα πολύ περισσότερο θα αποκαλέσουμε σύμφωνα με τον Πλάτωνας «πηγαία» την πρώτη ψυχή και πηγαίο κρατήρα όποιο κρατήρα είναι εγκαταστημένος κοντά στον δημιουργό του σύμπαντος. Γιατί έχουν παραδοθεί και άλλοι κρατήρες από τον Ορφέα και τον Πλάτωνα. Γιατί ο Πλάτωνας στον «Φίληβο, 61.c» μιλά για τον κρατήρα του Ηφαίστου και για τον κρατήρα του Διονύσου, και ο Ορφέας γνωρίζει τον κρατήρα του Διονύσου και τοποθετεί και πολλούς άλλους γύρω από το τραπέζι του Ηλίου. Τι κάνει και ο Όμηρος ;; Μήπως δεν παρουσιάζει, στην «Ιλιάς» ραψωδία Δ’ σ. 2 – 3 «την Ήβη οινοχοούσα» και τον Ήφαιστο, στην «Ιλιάς» ραψωδία Α’ 597, «να αντλεί το νέκταρ από τον κρατήρα» και να το μοιράζει σε όλους. Αυτά, όμως, χρειάζονται περισσότερη ανάλυση προς το παρόν ας αρκέσουν όσα έχουν ειπωθεί και ας εξετάσουμε αλλού την τελειότερη θεωρία για το καθένα τους, εφόσον έτσι θελήσουν οι θεοί.
Σχετικά με αυτά, όμως, θα απορούσε κανείς για ποιο λόγο ο Πλάτωνας, όταν γεννά την ψυχή του σύμπαντος, δεν έχει κάνει καμία μνεία στον κρατήρα αλλά μόνο στο κράμα και στην ανάμειξη, ενώ στην περίπτωση των επιμέρους ψυχών μνημόνευσε και τον κρατήρα, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα και ότι η ψυχή του σύμπαντος προέρχεται από το κράμα. Και πρέπει να απαντήσουμε πρώτον ότι οι θεϊκές ψυχές, ακόμα και όταν προοδεύσουν, μένουν μέσα στον κρατήρα και δεν απομακρύνονται από την πηγή τους, ενώ οι επιμέρους ψυχές χωρίζονται και απομακρύνονται πολλές φορές λόγω της ροπής τους προς την γέννηση. Στην περίπτωση, λοιπόν, των θεϊκών ψυχών, επειδή αυτές είναι πολύ ενωμένες με τον κρατήρα (για αυτό και μερικοί θεώρησαν ότι η ψυχή του σύμπαντος είναι η πρώτη ψυχή, και άλλοι την ονόμασαν και Ήρα, επειδή δεν μπόρεσαν να τη διακρίνουν από την πηγή της), ενώ στην περίπτωση των επιμέρους ψυχών, επειδή είναι χωρισμένες από τον κρατήρα, διαχωρίζει την αιτία από τα επακόλουθα της αιτίας. Δεύτερον, ότι ολόκληρη η ψυχική τάξη λαμβάνει υπόσταση και από τους δύο, δηλαδή και από αυτόν που αναμειγνύει και από τον κρατήρα, από την Ήρα. Επειδή, όμως, ένα μέρος της ψυχικής τάξης μένει, ενώ ένα άλλο μέρος της προοδεύει, και επειδή το ένα χαίρεται με την ένωση, ενώ το άλλο με τη διαίρεση, στο πρώτο δίνει υπόσταση περισσότερο ο δημιουργός, ενώ στο δεύτερο, στο βαθμό που είναι υλικότερο, είναι περισσότερο εξοικειωμένο με τη γόνιμη αιτία. Για αυτό ακριβώς εκεί ψηλά ο Πλάτωνας απέδωσε ολόκληρο το έργο στον δημιουργό, ενώ στην περίπτωση των επιμέρους ψυχών χρησιμοποίησε και τον κρατήρα. Τέτοια λένε και οι μύθοι των Ελλήνων, χαρακτηρίζοντας την Ήρα αιτία μανίας και τον Δία αιτία σύνεσης, την Ήρα αιτία άθλων μέσα στον Κόσμο της γένεσης και τον Δία αιτία ανύψωσης. Γιατί εκείνη παρακινεί τα πάντα σε πρόοδο, τα πολλαπλασιάζει και τα κάνει γόνιμα με τις εκλάμψεις της.
Συγγραφέας κειμένου : Κεφάλας Ευστάθιος [26-4-2007, ΕΛΛΑΣ]
Πηγές
Πλάτων
- Τίμαιος [περί φύσεως, φυσικός]
Πρόκλος
- Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνος, τόμος Ε’, 246.30 – 251.20.
Hellenismos heute 